Bartın’ın Amasra ilçesinde, Türkiye Taşkömürü Kurumu’na ilişkin maden ocağında 14 Ekim 2022 tarihinde 41 madencinin ölmesiyle sonuçlanan facia sonrasında TBMM’de kurulan Amasra Maden Kazasını Araştırma Komisyonu bugün toplandı.
Türkiye Taşkömürü Kurumu Genel Müdür Yardımcısı Muharrem Kiraz, komisyona sunum yapmış oldu. Kiraz, madenlerde alınan işçi sağlığı ve iş güvenliği önlemlerinden bahsetti. Kiraz, 2021 senesinde toplam 46 kez denetim yapıldığını ve denetim meydana getirilen hususların müesseselere gönderildiğini kaydederek, kuruma bağlı 177 iş güvenliği uzmanı ve 16 iş yeri hekiminin vazife yapmış olduğu bilgisini verdi.
Kiraz, şunları söylemiş oldu:
“Kendi bünyemizde bulunan İş Sağlığı Güvenliği Daire Başkanlığı tarafınca da iç denetimler yapılmaktadır. 8 teknik elemanla her hafta yeraltı ve yerüstü tesislerinde denetimimiz devam etmektedir. 2021 senesinde toplam 46 kez denetim yapılmış olup tespit edilen hususlar denetim meydana getirilen müesseselere gönderilmekte ve neticeleri takip edilmektedir. Bununla birlikte, kendi emek verme birimlerimiz de teknik eleman ve sürekli nezaretçilerle beraber de denetimler yapılmaktadır. Gene iş güvenliği uzmanları ve iş yeri hekimleri vasıtasıyla tüm yeraltı ve yerüstü tesislerinde 45’i A sınıfı, 52’si B sınıfı ve 80’i C sınıfı olmak suretiyle toplam 177 iş güvenliği uzmanı ve 3’ü kendi hekimimiz olmak suretiyle 16 iş yeri hekimi vazife yapmaktadır. İş güvenliği uzmanları v e iş yeri hekimleri, yapmış oldukları denetimler sonucunda tespit ve önerilerini noter onaylı deftere yazarak işveren vekiline sunarlar, önerilerinin yapılıp yapılmadığını takip ederler.”
Türkiye Taşkömürü Kurumu Karadon Kuruluş Müdürü Fazıl Uncu, Amasra’daki madenin havalandırması ile ilgili konuştu sadece milletvekillerini tatminkar bilgiler veremedi. Milletvekilleri, bunun üstüne Uncu ve Kiraz’a sorular sordu.
CHP Zonguldak Milletvekili Deniz Yavuzyılmaz, “Bu kadar uzun yolu kat eden temiz hava var. Havanın izlediği yol süresince havanın hız kontrolleri hangi cihazlarla yapılıyor? Bu hız kontrolü meydana getirilen bölgelerde hangi aralıklarla işçiler ve personel var” diye sordu. Yavuzyılmaz, Amasra’daki madenin havalandırmasında mesele bulunduğunu ifade ederek, bilirkişilerin ön araştırma raporunu işaret etti.
CHP Adana Milletvekili Müzeyyen Şevkin, “Tek bir sondajla havalandırmanın yapılması doğru mudur, kafi midir” diye sorarken CHP İzmir Milletvekili Kani Beko, “Havalandırma sisteminin kafi ve etkili olduğuna inanıyor musunuz? Uzmanlar yetersiz bulunduğunu ifade ediyorlar. Metan drenajı kafi mi? Tozla savaşım etkin yapılmış oldu mu? Elinizde uzman raporları var mı? Bartın iş cinayeti olmadan, son olarak işçi sağlığı ve iş güvenliği uzmanları ile Sayıştay raporlarını okudunuz mu” sorularını yönetti.
CHP Zonguldak Milletvekili Ünal Demirtaş, “Bakanlıktan Amasra müessesinin havalandırması için yatırım ödeneği istenmiş mi, istenmediyse niçin istenmemiş” diye sordu. HDP İzmir Milletvekili Serpil Kemalbay, Modern Hukukçular Derneği’nin kazaya ilişkin hazırladığı rapora atıf yaparak, “Sensörlerin gerçekleri yansıtmadığına dair iddialar var. Birazcık daha sensörlerin emek verme sistemi mevzusunda data verirseniz seviniriz” dedi.
HAVA YETERLİ Mİ, DEĞİL Mİ?
Kiraz bazı sorulara yazılı cevap vermek istedi, sadece Komisyon Başkanı Yıldız buna izin vermedi. Yıldız, isterlerse telefonla da öteki yöneticilerden data alabileceklerini söylemiş oldu. Bunun üstüne Kiraz soruları yanıtlamaya başladı, sadece soruları yanıtlarken sık sık duraksadı. Kiraz, Amasra’daki ana aspiratörün 1978 senesinde kurulduğunu belirterek, “Söz mevzusu ayağın olduğu yerde gereksinim kadar hava basılıyor. 3 bin 750 küp hava, düzgüsel koşullarda ocağa basılıyor” diye konuştu.
CHP’li Demirtaş, bilirkişilerin yetersiz havalandırmayı facianın sebepleri içinde gösterdiğini hatırlattı. Demirtaş, “O süre bu rapor yanlış mı? Havalandırma iyiyse niçin bu kaza oldu” diye sordu.
Kiraz, mevzuatın aspiratörün her iki yönlü emiş yapabilmesini istediğini ve bunu sağlamak için aspiratörün değiştirilmek istendiğini kaydederek, “Şu demek oluyor ki oradaki vaka, aspiratörün kapasitesinin yetersizliği değil. Mevzuata giren yeni hususu; hem emiş hem çekiş yapabilmesini sağlamak amacıyla” dedi.
ASPİRATÖR İÇİN İHALE SÜRECİ BİLE 3 YIL SÜRMÜŞ
Kiraz, mevzuata uygun aspiratör için ihale sürecinin 2018 senesinde başladığını ve 2021 senesinde sonuçlandığını belirtti. Kiraz, süreci, “İhalesi yapılmış oldu, birkaç ihale yapılmış oldu. Son olarak ihalede sözleşme yapılmış oldu, pandemiye denk geldi. Ana aspiratörle ilgili. Şirket araç-gereç tedarikinde sorun yaşadığını açıkladı bizlere. Oradan dolayı” diye izahat yapmış oldu.
Kiraz, ihalenin üç kez yeniden edildiğini, 18 Ekim 2021 tarihinde ihale açılışı yaptıklarını dile getirdi. Kiraz, ihalenin üç kez yeniden edilmesi sebebiyle sürecin uzadığını kaydederek, sözleşme imzalanan firmanın pandemide araç-gereç temin edemediği için 2 kez ek süre istediğini belirtti. Kiraz, “Şirket eksiklerini tamamladığını, sahaya getirip montajı tamamlamak için bizlerden tarih istedi son olarak. Bu süreçte de hususi bir durum olduğundan şu anda bekliyor” diye ekledi.
KİRAZ “HAVALANDIRMA YETERLİ” DİYE SAVUNDU
Kiraz, mevcut aspiratör kapasitesiyle ilgili “Kapasitesi 11 bin 500 metreküp, şu anda ihtiyacımız olan 3 bin 750 metreküp. İtiş yapamadığı için aspiratör değiştirilmek isteniyor, yoksa emişinde herhangi bir sorun yok. Ocağın gereksinim duyan hava için kafi” dedi.
Kiraz havalandırmanın yeterliği bulunduğunu söylemiş oldu sadece bilirkişilerin maden faciasına ilişkin hazırladıkları ön araştırma raporunda havalandırmaya ilişkin şu değerlendirme yapılmıştı:
“TTK’ye bağlı ATİM’de (Amasra Taşkömürü İşletme Müessesesi) maden havalandırmasının iyileştirilmesine dair hayata geçmeyen yatırım ve iyileştirme projeleri, kazanın meydana gelmesinde mühim rol oynamıştır. Yetersiz ve etkisiz havalandırma sistemi, olayın meydana gelmesindeki en temel unsurdur. Ocak içinde kafi oranda ve hızda hava dolaşımı sağlanamamış, bu yüzden yanıcı, patlayıcı gazları ve tozları insanların çalmış olduğu ve bulundukları yerlerde seyreltme ve hızla ortamdan uzaklaştırma görevi yerine getirilememiştir. Merkezi gaz seyretme sisteminden alınan veriler incelendiğinde, metan seviyelerinin müteakip defalar uzun süre süresince yüzde 1,50 ve yüzde 2’nin üstünde kalmış olduğu, neredeyse rutin olarak yüzde 1,50’yi, tertipli olarak da yüzde 2’yi aştığı için potansiyel patlayıcı metan seviyeleri oluşmuştur. Teknik olarak metan gazının alt patlama limiti olan yüzde 5’i geçmiş olduğu durumlar da yaşanmıştır sadece düzen defterler incelendiğinde, uyarma ve alarm seviyelerinde maden ocağının kısmen dahi olsa boşaltılması yönünde bir tedbir alındığı ve üretim miktarlarında bir azalma olduğu görülmemiştir. Havalandırma sistemi kafi ve etkili olsaydı olayın meydana gelmesi önlenirdi.”
Kiraz, tozla savaşım mevzusunda ise “Söz mevzusu işletmelerimiz için 50 ton yeterliyken biz 55 ton taş tozu serptik, tozla savaşım için” diye data verdi.
SAYIŞTAY’IN TESPİTLERİ KONUSUNDA GEREKLİ GİRİŞİMLER YAPILIYORMUŞ
Kiraz, Sayıştay’ın tespitlerine ilişkin, “Sayıştay denetim raporları değerlendiriliyor ve tavsiyeler doğrultusunda lüzumlu girişimler yapılıyor” diye konuştu.
Kiraz, Amasra’daki sensörler mevzusunda ise “182 tane sensör bulunmakta. Bu sensörlerin kalibrasyonları belirli periyotlarda yapılmakta. Kişisel ölçüm cihazları ile beraber denetim edilmekte. Yalnız metan için söylemiyorum, 42 tane sensörümüz var. Birbirini takip eden hatlar içinde bulunuyor. Buralarda bir arıza olduğunda anında müdahale ediliyor, sensör ya yenisiyle değiştiriliyor ya da kalibrasyon yapılıyor” dedi.
Kiraz, vekillerin ikinci kez sorularını yanıtladı. Kiraz, vekillerin sorularına şu şekilde cevap verdi:
“Metan yükselmesi düzgüsel mi? Yer altı kömür ocakları birinci grup metan gazlı, oldukça tehlikeli sınıfında iş yeridir. Bu tür iş yerlerinde metan yükselmesi normaldir. Vardiya mühendisi var mı? Var, ocağa iniyor, yakın bölgedeki teftişini yapmış olup olayın olduğu bölgeye giderken vaka vuku buluyor. Gaz nereden geldi? Kurum burada araştırma, araştırma yapıyor mu? İnceleme, araştırma yapıyor, kazanın oluş şekliyle ilgili kurum kaza kanaat raporu hazırlayacak. Şu anki meydana getirilen araştırma, bizim de yaptığımız şekilde, elimizdeki kayıtlı deliller yada çıkan arkadaşlarımızın ifadeleri ile beraber ikimiz de süreci değerlendirmeye çalışıyoruz. İlgili uzman arkadaşlarımız bir araya gelip değişik değişik senaryoları değerlendirmeye çalışıyor.
“KANAAT RAPORU HAZIRLANACAK”
Azca ilkin bahsettiğim şeklinde, gaz seyretme sisteminden alınan veriler, daha önceki kayıtlar, arkadaşlarımızın kurtarma esnasında gördükleriyle bunlar oluşturulmaya çalışıyor. Kaza kanaat raporunu hazırlayıp kurum olarak sunacağız.
“ÖNGÖRÜMÜZ, HAVALANDIRMADAN KAYNAKLANAN BİR KAZA OLMADIĞI ŞEKLİNDE”
İlk bilirkişi raporuna da benzer verilerle beraber değerlendirme yapılıyor. Bunu ifade etmem yanlış olur mu bilmiyorum, yargıya intikal eden bir süreç var. Bu süreçte bizim kendi değerlendirmemiz resmi olarak kaza kanaat raporunda yer alacak. Pervane ya da havalandırmayla ilgili bizim kendi öngörümüz, kendi incelemelerimizle beraber, havalandırmadan meydana gelen bir mesele olmadığı, havalandırmadan meydana gelen bir kaza olmadığı şeklinde.
Muhteşem halde toplantı yapılmış oldu mu? Azca ilkin bilirkişi raporunda ifade edilmiş olduğu şeklinde, bilirkişi de bizim merkezi sistemimizdeki kayıtları inceleyerek raporuna taşımış. Amasra müessesinin merkezi gaz seyretme sistemini bir yedeği savcılık tarafınca alınmış, geriye dönük grafikleri veriyor. Geriye dönük grafiklere baktığımızda, gazın yükselme seviyeleri, oradaki çalışanların yapmış olduğu görüşmeler, onlar da oraya işliyorlar.
Bu süreçte de aslına bakarsan söz mevzusu alanda mevzuatta istenilen, 1,5-2 prosedürleri uygulanıyor. Burada da gazın yükseldiği süre ilgililerle bağlantı kurulmaya çalışılıyor. Oradaki o süreç işleniyor. İtiş yapmasının kazaya tesiri olmazdı. Ana aspiratörün emiş değil de tersine dönme özelliği de olsaydı kazaya tesiri olmazdı.
Ne süre mevzuata girdi? 2015 yılındaki mevzuata giriyor, oradan sonrasında bu süreç başlıyor. Niye aspiratörü değişiklik yapmak istiyoruz? Mevzuatta hem terse dönük hem emiş hem itiş istediği için, mevzuatta istenilen şartı karşılamak amacıyla değişiklik yapmak isteniliyor. Olayın olduğu yer ana ayak üretim noktası değil, taban hazırlık noktası. Sonrasında da oldukça kömür gelmez. 5-10 ton yöre kömür alınıyor.
Metan direnajı ile ilgili husus sorulmuştu. Burada kastedilen eğer metanın bulunmuş olduğu yerden, sondajlarla ayak gerisine yapılarak, emilip boru hatları ile yerüstüne çıkarılmasıysa bu şekilde bir şekilde uygulama yok. Benim kastettiğim, bunla rahatlatma sondajları, 25 metre meydana getirilen sondajlarla alandaki metanın boşaltılması.
“RÖDOVANS SİSTEMİ DEVAM EDİYOR”
Rödovans sistemi devam ediyor mu? Evet, kurumumuzda rödovansçlarımız var. Kafi eğitim veriliyor mu? Evet, eğitimler veriliyor. Duyurular, ilanlar yapılıyor. İş sağlığı ve güvenliği kurulları her iş yerinde var. Çalışan temsilcilerimizin de olduğu ekip tarafınca kurul toplanıyor. Kara kutu incelendi mi? Kara kutudan kasıt merkezi gaz seyretme noktasındaki kayıtlarsa savcılığın elinde.
“PARA CEZASI UYGULANDI”
Aspiratör ile ilgili firmaya süre verildi, para cezası uygulandı. Firmaya para cezası uygulandı. Mevzuat orada bir miktar getiriyor, gün başına binde 1. Günlük ne kadar süre veriyorsak onu toplam sözleşme bedelinin binde 1’i ile çarpıyoruz. Aspiratör değiştirilmeden çalışılabilir mi? Evet, değiştirilmeden çalışılabilir. Aspiratör yenilendi mi? Karadon, Kozlu ve Armutçuk’taki aspiratörlerimizin yenilenmesine karar verildi. O süreçte de mevzuat çıkınca aspiratörlerimiz yeni mevzuata uygun olarak yenilendi.
“OLAY YERİNİ GÖRMEMİZ GEREKİYOR”
‘1,69’da patlama niçin olur’ şeklinde sual vardı? Aslına bakarsan bizim de yaptığımız değerlendirmelerde belli şeyler yerine oturmadığı için vaka yerinin görülmesi, detaylı şekilde araştırma yaparak hangi noktada olmuş, onu saptamak mümkün. Bunun için vaka yerini görmemiz gerekiyor.
Sayıştay’ın önerileri doğrultusunda lüzumlu emekler yapılıyor. Kurum, kaza kanaat raporu oluşturacak, resmi olarak sunacak. Kendi kurumumuzun görüşü ilgili makamlara sunulacaktır. Metan ölçümü yapılmış oldu mu? Azca ilkin de izah ettiğim şeklinde, yeraltında metan sensörleri ile beraber ölçümü yapılıyor. Ana galerilerde de çalışan ekiplerde kişisel gaz ölçüm cihazları var. Devamlı durağan(durgun) olan metan sensörlerimiz de yüzde 1-1,5’te de sesli ve ışıklı uyarı yapıyor.
İŞÇİ TALEBİ İLETİLMİŞ
Degaj sondajları yapılmış oldu, kayıtları var. Savcılığın elinde. Belli teknik elaman ve işçi talebiyle ilgili, senelik periyotlarda değişen sayılarda taleplerimiz var. Bunlar da kayıtlarımızda var. Savcılığın istediği birçok data ve belge savcılığa teslim edilmiş durumda. Komisyonumuza da her türlü data ve belgeyi her şekilde paylaşırız. Aslen komisyonda ben de uzman üye olarak komisyonun içinde yer alıyorum.”
“NE ARTISI NE EKSİSİ OLACAKTI”
Kozlu İşletme Müdür Yusuf Aydın, “Mevzuatta istenilen şu, acil bir durumda ve gereksinim halinde ters dönebilecek bir aspiratörden bahsediyor. 2015 senesinde yürürlüğe girdi, şu anda Türkiye’nin hiçbir madeninde ters çevrilmiş bir aspiratör yoktur. Bu vakayla bizim pervanemizin ters dönüşünün de tesiri yoktur, ters dönseydi bu vakaya ne artısı ne tesiri olmayacaktı” diye konuştu.
Aydın, Soma faciasından sonrasında bu aspiratörün mecburi hale getirildiğini kaydederek, “Hem Kozlu’da hem Karadon’da, mevzuattan dolayı tersine çevrilmesi uygulamasını biz yaptık. Yüzde 1 bir olasılık. Fakat şu anda Türkiye’de geri çevrilmiş bir havalandırma sistemi olmadı, olamayacağını da düşünüyoruz” diye data verdi.
Aydın, “Biz, ‘hiçbir kusur yok’ noktasında değiliz. Bizim inanmadığımız nokta, havalandırmayla ilgili. Bir ihtimal, Deniz Bey’in söylediği şeklinde bir ihtimal sensörle ilgili. Şu anda oraya gidemeyeceğimiz, şu anda bir şey söyleyemeyeceğimiz için biz şu anda bu şekilde bir yorum yapamayız. Sensörün yeri oldukça önemlidir, en azından havalandırma kadar önemlidir. Onu da yangın söndükten sonrasında göreceğiz” dedi.
Karadon Kuruluş Müdürü Fazıl Uncu ise “Ön bilirkişi raporuna oldukça takıldığınızda bazı şeyleri kaçırırız. Metan hep 4,5’te patlar üstünden gidiyoruz. Fakat yanma ihtimali var” diye konuştu.
Yoruma kapalı.