(*1*)
Türkiye Giyim Sanayicileri Derneği (TGSD) Yönetim Kurulu Başkanı Ramazan Kaya, bilhassa iplik ve boyahane kısmında şirket kapanmalarının başladığını, hazır giyim tarafında ise fason üretim tarafında kapanmalar yaşanabileceğini vurgulayarak, “Bir yıl ilkin yatırım yapalım deniyordu, şimdi bırakın yatırım yapmayı mevcudu korumanın zorlukları var. Devletin sektöre finans anlamında orta ve uzun solukta destek olması gerekiyor. Yenileme yatırımlarına gerekseme var. Artık firmalar tamam mı devam mı noktasına geldi” dediFinansmanda 365 gün 250 kere kaide değiştiğini, buna yetişmekte güçlük yaşadıklarına dikkat çeken Ramazan Kaya ile hazır giyim ve tekstil sektöründeki son gelişimleri konuştuk.Ramazan Kaya, Şehriban Kıraç’a konuştu.- Senenin sonuna geldik hazır giyim açısından iyi mi geçti?2022’de netice çok da fazla beklediğimiz şeklinde olmadı. Hem Rusya-Ukrayna savaşının başlaması hem de resesyon dalgası hane halkının cebini direkt etkiledi. Hane halkı geliri fikir ilk etkilenen sektör hazır giyim oluyor. 2022’nin ilk 6 ayında düzgüsel bir seyir oldu. Temmuzda durağanlık sonrasında da yavaşlama oldu. Son 3 aydır bunu daha oldukca hissediyoruz. Resesyon, hane hakı gelirindeki daralma ve talepsizlikten dolayı müşteriler satın alma adetlerini küçültmeye gittiler. Bazı müşteriler bu daralmanın yüzde 20 bazıları yüzde 30 bulunduğunu söylüyor. Piyasa ve öteki firmalarla konuştuğumuzda 2023’ün ilk altı ayı, benim öngörüme nazaran ilk 9 ay tane bazlı yüzde 30 civarında kapasite daralması yaşanacak. İç pazarda da bu şekilde bir daralma olacak.- İç piyasada gelir erimesi daha fazla olduğundan daralma daha fazla olmaz mı?Biz Avrupa’nın 10 katı enflasyon yaşıyoruz. Bizde hane halkı, iktisat zarar görmüş olduğu için orada da bir talepsizlik oldu. İç piyasa dinamikleri de yüzde 20-30 daralmaya gitti. Z kuşağıyla yeni tüketici alışkanlıkları oluşmaya başladı. Eskiden yılda 5 kere alışveriş yapıyorsak şu anda 3’e indi. İşler birazcık daha basic’e döndüğü için firmalar da basicde fiyat sıkıntısı yaşamaya başladılar. Rekabet ettiğimiz ülkeler averaj 120-150 dolar işçilik tutarı bizde asgari ücret artmadan ilkin 350-400 dolardı şimdi işverene maliyeti 600 dolar. Biz 22-23 centlerle enerji kullanıyoruz onlar 10-12 centle enerji kullanıyor. Bu aşamada bizim fiyat odaklı basic değil, katma kıymetli işler için çalışmamız gerekiyor.
YÜZDE 20-30 DARALMA OLACAK
– Bu yıl ihracat ne kadar olacak?2022’de ihracat yüzde 4.5 civarında artışla 21 milyar dolar civarında gerçekleşebilir. Fakat 2022’yi öyleki ya da bu şekilde geçirdik. Aslolan 2023 ne olacak? Yüzde 20-30’luk tane bazlı daralma olacak.- Peki bu daralmayı iyi mi aşmayı planlıyorsunuz?Yeni iş modellerini geliştirmemiz gerekiyor. Daha çevik daha süratli daha güçlü olmamız gerekiyor. Şirket sağlığı, sermayesi açısından daha dinamik olmamız lazım. Katma kıymetli iş yapmak zorundayız. Maalesef son 1 senedir uygulanan ekonomik ve finansal programlarda oldukca ciddi tedbirler var, bu tarz şeyleri birazcık esnetmemiz gerekiyor. Bu finans yapısıyla sektörümüz oldukca fazla hareketlenmez. Geçen yıl sektörde ciddi yatırımlar vardı. Son 1.5-2 yılda yalnız tekstil kısmı 2 milyar dolar, hazır giyim sektörü ise 1 milyar dolarlık yatırım yapmış oldu. Bir de kapasite artırımı yaptılar. Bu sefer atıl kapasiteler karşımıza çıktı. 2023 yılını daralmayla geçireceğiz. Bu daralmanın getireceği istihdam kayıpları olacak. Bir ekip finansal bozukluklar ortaya çıkacak.
BIÇAK KEMİĞE DAYANDI
– İstihdamda ne kadarlık daralma öngörüyorsunuz?İş bazında yüzde 20-30’luk yitik istihdama yüzde 10’luk yitik şeklinde yansıyabilir. Hazır giyim ve tekstilde 1.4 milyon kişilik istihdam sözkonusu. 120-130 bin şahıs işini kaybedebilir. Ortalama 20 bin şahıs ağustostan bu yana aslına bakarsan işini yitirdi. Kasım ayında ciddi çıkışlar olacak. Hem işçilik maliyetlerinin artması hem EYT’den dolayı bunun seyrinin devam edeceğini düşünüyorum. Firmalar işçi çıkarmamak için ilkin çalışanlara izinlerini kullandırdı. Gece vardiyasını, hafta sonu mesailerini kaldırdılar, sermayelerini kullanarak istihdamın devamlılığını sağladılar, fakat burada artık bıçak kemiğe dayandı. Yılbaşından sonrasında hem asgari ücret zammı hem maliyet artışları ve EYT ile birlikte maalesef istihdamdaki kayıplar devam edecek. İşler yavaşladığı süre da bir sürü şeye tesir diyor. Teröre kadar gidiyor. Asgari ücret artmadan işverene brüt maliyeti 450 dolardı, yeni artışla şimdi maliyet 630 dolara çıktı. Devlet 250 TL işverene asgari ücret desteği verecek bu 15 dolara denk geliyor. Kısaca bizlere 615 dolarlık maliyet var. Bu artışla çarklar sıkıntıya düşecek, bu da maalesef istihdam daralması getirecek.İhracat yaparken kur dalgalanması kur dengesi oldukca mühim. Maalesef son 5 aydır kur neredeyse yerinde çakıldı. Bu kur dengesiyle, bu işçilik maliyetiyle mevcut işleri yapma şansımız yok. O yüzden yeni iş modelleri geliştirmek katma kıymetli işler yapmak gerekiyor. Daha oldukca tasarım, marka odaklı dijital tasarımlar yaparak, yeni pazarlar yeni müşteriler bulmak gerekiyor. Bu bugünden yarına olmaz. En azından bu duraklama döneminde bunun altyapısını yapmak gerekiyor.
YATIRIMIN GERİ DÖNÜŞÜ 10 YILI BULUYOR
– Senelerdir bu eksikler söyleniyor. Bu alanda asla mi yol alınmadı?Maalesef bunu eskiden beri söylüyoruz. Fakat son noktaya gelmeyince hareketlenme olmuyor. Pandemi döneminde dijital alanda oldukca adım atıldı. Artık devletin de sektöre bakışının daha uzun vadeli olması gerekiyor. Şu an yapılacak planın minimum 10 yıl olması gerekiyor. Bir yatırım yapıyorsunuz yeşil yapınak kuruyorsunuz, içine ekipman koyuyorsunuz bunun geri dönüşü minimum 10 yıl.
TAMAM MI DEVAM MI NOKTASI
– Bu zamanda şirket kapanmaları olur mu?1 yıl ilkin yatırım yapalım deniyordu, şimdi bırakın yatırım yapmayı mevcudu korumanın zorlukları var. Devletin sektöre finans anlamında orta ve uzun solukta destek olması gerekiyor. Yenileme yatırımlarına gerekseme var. Burada ciddi maliyet oluşuyor. Bununla ilgili bir desteğe gerekseme var. Tesisler full entegreye geçiyor. Bunlar yapılırken şirket birliktelikleri de oluyor. Her şeyi teşvik olarak görmemek gerekiyor işin devamlılığı firmanın ayakta kalması da bir teşvik. Mevcudu koruyamadığınız müddetçe yeni bir şey yapamazsanız. Önümüzdeki dönemde şirket birleşmelerini daha oldukca göreceğiz.Kapanmalar olmaması için bu birleşmeleri önemsiyoruz ve teşvikler verilmeli diyoruz.Sektör 1980-2000 içinde bir noktada, 2000’den pandemiye kadar bir noktada. Pandemiden sonrasında neredeyse tamam mı devam mı noktasına geldik. Eğer bu işe devam edeceksek bu söylediğimiz kurallar çerçevesinde oynamak lazım. 16 dolar olan averaj kilogram birim fiyatımızı artırmamız gerekiyor.
İPLİK VE BOYAMADA KAPANMALAR BAŞLADI
– Şirket kapanmaları hangi alanlarda yoğunlaşıyor?Bilhassa tekstilde var kapanmalar. İplik, boyahane kısmında kapanmalar başladı. Hafta sonu ve gece mesaileri bitti. 3 fabrikası var ise 1 fabrikasını kapatanlar var. Şu anda tekstil ve iplik kısmı averaj yüzde 50-60 performansla çalışıyor ve hem geçici hem topyekün kapanmalar var. Hazırgiyim tarafında ise bazı firmaların kendi üretim tesisleri var, bir de fasona üretim var. Fasona verilen tarafta bir yavaşlama var. Kapanmalar oradan başlamış olacak. Önümüzdeki dönemde o kapanmaları göreceğiz.
SEKTÖR KGF’Yİ BEKLİYOR
– Destek sunar eğer olmazsa kaç işletme kapanır?Bazı firmaların sermayesi kuvvetli işi devam ettirmek için sermayesini harcıyor olabilir. Fakat bunun ne kadar olacağını işin açıkçası bilmiyorum. Fakat önümüzdeki ilk 6 ay oldukca zor geçecek. Bu sebeple bu sistemleri oluşturmak orta uzun dönemde oldukca zor fakat dağıtmak oldukca kolay. İstihdam kaybı ve sistemin bozulması birinci derecede sektöre, sonrasında kamuya zarar verecek, sonrasında başka sıkıntılar olacak. Biz bu aşamada işletme sermayesi anlamında devletten destek bekliyoruz. İşe yalnız teşvik ve ihracat olarak bakmamak lazım. Büyük montanlı KGF kredisi hazarlandığı söyleniyor. Sektör bunu bekliyor. Minimum 3-5 senelik finansmana ihtiyacımız var.
SEKTÖR KÂRSIZLIK ÜZERİNE ÇALIŞIYOR
– EYT için sizin sektörden görüş alınmış oldu mu?EYT ile ortalama 1.7 milyon şahıs emekli olacak. Bunların yüzde 85’i hususi sektörde. Maalesef bir çok sektör bunlara karşılık ayırmıyor. Bu insanların yaş averajı 40-50 yaş arası. Bu tarz şeyleri emekli olmasının hem devlete hem sisteme başka sıkıntısı olacak. Bu çalışanlar işlerin bel kemiği. Tecrübeli insanları dışarı alarak iyi mi işleri devam ettireceksiniz. EYT’nin temellerini iyi oluşturmak gerekiyor.Sektör 1.5 senedir kârsızlık üstüne çalışıyor. Verilen krediler kesinlikle bigün geri ödenecek. Evet işleri kaçırıyoruz fakat şu anda artık müşterileri kaçırıyoruz. Bu müşteriler başka ülkelere gittiğinde dönüşü kolay olmayacak. Yalnız ihracatta değil iç piyasaya çalışan firmalarda da daralma var. Şu anda gezinsel alışveriş sebebiyle yalnız lüks tarafta canlılık var.
250 KERE KURAL DEĞİŞTİ
– Bu zamanda plan yaparken zorlanıyor musunuz, her gün bir şey değişiyor?Finans departmanımız her gün plan yapmış olup değiştirdiğini hatta kolay silmek için tahtaya yazdığını söylüyor. Finansmanda 365 gün 250 kere kaide değişmiş. Buna yetişmekte oldukca güçlük yaşıyoruz. Her Gün yeni bir önlem oluyor. Bu tedbirlere karşı iyi mi bir tedbir alacağımıza adapte olmaya çalışıyoruz. Oluşturulan stratejilerden yarar görmediğimiz belli. Artık akıl oyunları yapıyoruz. Vizyonumuzu koyup yeni stratejiler geliştirmemiz lazım. 40 senelik resesyonla neyi deneyim edeceğimizi ilk kez göreceğiz. Resesyonlara bakıyoruz bir iki yıl sürmüş. Stratejimizi buna nazaran ayarlamamız gerekiyor.
İHRACAT 20 MİLYAR DOLARA İNER
– 2023 öngörünüz nedir?2023’te yeni rekorların kırılacağını sanmıyorum. İhracatta bir miktar gerileme olabilir. 20 milyar dolarlara inebilir.- Kur tarafında neler öngörüyorsunuz?Kurun bu seviyede kalması bizi negatif etkiliyor. Bu yıl kur averajda yüzde 30, işçilik yüzde 110 artış. Tekstil kısmında enerji maliyetleri devasa yükseklikte. Seçimlere kadar kurda oldukca büyük artış beklemiyoruz. Fakat seçimden sonraki senaryolara, faiz politikasını yaşayıp göreceğiz. Fakat bu kur politikasıyla ihracat oldukca ciddi zarar görüyor. Sonuçta ülkenin ihracat halletmeye üretim halletmeye, ara malı ithalatı halletmeye ihtiyacı var. Şu anda her ay 8-9 milyar dolar cari açık veriyoruz. Döviz kuru bu şekilde olduğundan hepimiz ithalat yapıyor. Bizim sektörün ithalat oranı yüzde 10 bu anlamda en pozitif ayrışan sektörüz. Fakat ilk kez geçen ay tekstil sektörü açık verdi. Kurun bu şekilde gitmesi sektöre ciddi zarar verecek.
KUR 23 TL OLMALIYDI
– İdeal kur seviyeniz nedir?23 lira civarında olsaydı daha iyi olurdu. Şu andaki kur seviyesiyle fiyat tutturamıyoruz. Sektörümüz pandemiden bu yana para kazanmıyor. Kârsızlık üstüne kurulu bir sistem var. Bunu daha uzun süre devam etme şansı olmayacak. O yüzden tamam mı devam mı diyoruz. Şirket istediği kadar çevik ve güçlü olsun ana para sonuçta sınırı olan. Hayatınızı devam ettirmek için kredi istiyorsunuz. Hammadde enerji giderlerinin artmasıyla işletme giderleri iki katına çıktı.- Şu anda yatırım için lazım olan tek şey kredi mi, bir yatırım ortamı var mı?Kredi olsa da bizim sektörde yeni bir yatırım hamlesi olmaz. Ticari ve ekonomik iklim de uygun değil. Kur dengesi ve önümüzdeki belirsizliklerden dolayı yatırımla ilgili bir iştah olmaz. Talep de yok, daralmanın uzun vadeli olacağını düşünüyoruz. Önümüzdeki dönem belki 1 yıl belki daha fazla sürecek krizle karşı karşıyayız.
2023’TE FİYAT ARTIŞI BEKLEMİYORUM
– Yeni yılda fiyat artışları olacak mı?Gelecek dönemde perakende tarafında oldukca fazla fiyat artışı olacağını düşünmüyorum. Talebin olmadığı yerde etiket fiyatlarını çoğaltmak da doğru değil. Hazır giyimde iyi mi kârsızlık üstüne kurulu bir seviye var ise, perakende de kârla ilgili sıkıntılar olacak.
Yoruma kapalı.